مطلع الفجر

شناسنامه عملیات

تاریخ عملیات	1360/09/20 تا 1360/10/06
رمز عملیات	یا مهدی(عج) ادرکنی
اهداف عملیات	آزادسازی ارتفاعات غرب گیلان غرب
فرماندهی	مشترک
سازمان رزم	مشترک
سطح نبرد	محدود
نوع عملیات	متوسط
جبهه نبرد	قصرشیرین - سرپل ذهاب - گیلان غرب
استعداد نیرو خودی	12 گردان پیاده 6 گردان و 1 گروهان زرهی
استعداد نیرو دشمن	3 تیپ و 4 گردان و 5 گروهان پیاده 1 گردان زرهی
یگان ها خودی	ارتش: تیپ 58 ذوالفقار به استعداد چهار گردان همچنین گردان های 211 و 265 زرهی یک گروهان از گردان 290 زرهی سپاه: 11 گردان پیاده ژاندارمری: یک گردان
یگان ها دشمن	تیپ های 2، 5 و 39 پیاده کوهستانی یگ گردان از تیپ 22 پیاده کوهستانی گردان تانک لشکر 4 پیاده کوهستانی یک گردان نیروی مخصوص. تیپ های 425 و 503 پیاده یک گردان از تیپ 4 پیاده کوهستانی یک گردان از تیپ 412 پیاده پنج گروهان کماندویی
نتایج عملیات	انهدام نیرو و تجهیزات دشمن
تلفات دشمن	2000 کشته و زخمی و 140 اسیر
غنائم

شرح مختصر نبرد

مقدمه

در پی عملیات پیروزمند ثامن الائمه (ع) و در نتیجه پیگیری استراتژی آزادسازی مناطق اشغالی، مقرر شد علاوه بر عملیات ها'>عملیات های بزرگ (سلسله عملیات موسوم به کربلا) چند عملیات محدود در جبهه های میانی و شمالی انجام شود تا علاوه بر مشغول داشتن نیروهای دشمن در آن مناطق، از آزادسازی و گسیل آن ها به سوی جبهه جنوب جلوگیری شود. عملیات مطلع الفجر یکی از مهم ترین این عملیات ها'>عملیات ها بود.

اهداف عملیات

- فراهم سازی مقدمات آزادسازی قصر شیرین و نفت شهر؛

- نزدیکی به شهر اشغال شده قصر شیرین؛

- انهدام قوای دشمن؛

- جلوگیری از آرامش نیروهای دشمن در جبهه میانی. (1)

موقعیت منطقه

منطقه عملیاتی دارای دو محور عمده بود: سرپل ذهاب و گیلان غرب. محور سرپل ذهاب علاوه بر ارتفاعات متعدد از جمله "برآفتاب"، دارای تنگه های استراتژیک حاجیان، کورک و قاسم آباد می باشد که از طریق آن ها جاده گیلان غرب - قصر شیرین و سایر خطوط مواصلاتی عقبة دشمن در دید و تیر قرار می گرفتند.

در محور گیلان غرب که از وسعت بیشتری نسبت به محور سرپل ذهاب برخوردار است، ارتفاعاتی همچون شیاکوه، سرتتان، چرمیان، دیزه کش، بزنیلی و نیز چند قله دیگر وجود دارند. (2)

استعداد دشمن

الف. قبل از شروع عملیات:

-- تیپ های 2، 5 و 39 پیاده کوهستانی؛

-- یگ گردان از تیپ 22 پیاده کوهستانی؛

-- گردان تانک لشکر 4 پیاده کوهستانی؛

-- یک گردان نیروی مخصوص.

ب. بعد از شروع عملیات:

-- تیپ های 425 و 503 پیاده؛

-- یک گردان از تیپ 4 پیاده کوهستانی؛

-- یک گردان از تیپ 412 پیاده؛

-- پنج گروهان کماندویی. (3)

سازمان رزم خودی

- سپاه پاسداران با 11 گردان پیاده؛

- ارتش با تیپ 58 ذوالفقار به استعداد چهار گردان، همچنین گردان های 211 و 265 زرهی و یک گردان از گردان 290 زرهی؛ (4)

- ژاندارمری با یک گردان. (5)

طرح عملیات

در این عملیات سه معبر اصلی در نظر گرفته شده بود. یک معبر از ارتفاعات سنبله در جنوب پادگان ابوذر شروع می شد و به ارتفاعات برآفتاب و در نهایت پس از قطع جادة گیلان غرب به قصر شیرین، در منطقه سرتتان و تنگه قاسم آباد با محور گیلان غرب الحاق می کرد. گروه ضربت تیپ 58 ذوالفقار می بایست تانک های دشمن در قاسم آباد را منهدم می کرد و ضمن هموار کردن راه عبور تانک های خودی، جاده گیلان غرب به قصر شیرین را مسدود می نمود.

دو معبر دیگر در منطقه عمومی غرب گیلان غرب انتخاب شده بود. یک معبر با استفاده از جادة آسفالت گیلان غرب - قصر شیرین و روستای آوزین به سمت غرب تک می کرد و با نیروهای معبر شمالی (معبر اوّل) الحاق می کرد. معبر سوم نیز از ارتفاعات چغالوند و داربلوط شروع و در نهایت به چرمیان و شیاکوه ختم می شد.

گفتنی است هریک از معابر اصلی دارای چند معبر فرعی بود و اهداف مستقلی را تأمین می کرد. کنترل و هدایت عملیات نیز بر عهده چهار پاسگاه فرماندهی با نام های امام خمینی، شهید رجایی، شهید باهنر و شهید بهشتی بود. هدایت و کنترل کامل عملیات را مرکز فرماندهی امام خمینی انجام می داد. (6)

شرح عملیات

وضعیت خاص منطقه و بعد مسافت در محورهای مختلف و لزوم راه پیمایی در بعضی از معابر ایجاب می کرد که زمان آغاز درگیری با دشمن، ساعت 3 بامداد روز 20/9/1360 تعیین شود، ولی بروز مشکلاتی همچون هوشیاری دشمن در برخی محورها و منحرف شدن نیروها از مسیر اصلی - به دلیل پیچیدگی زمین - موجب شد تا عملیات زودتر از ساعت مقرر با رمز یا مهدی (عج) ادرکنی انجام شود.

با شروع عملیات، واکنش دشمن بسیار سریع بود و با تسلط کافی که بر زمین منطقه داشت، موفق شد از پیشروی نیروهای خودی جلوگیری کند. در محور سرپل ذهاب، قوای جمهوری اسلامی با وجود عدم توفیق در فتح تنگه کورک، نقاطی از ارتفاعات "برآفتاب" را به تصرف خود درآورده و جاده گیلان غرب - قصر شیرین را مسدود کردند.

درگیری در محور گیلان غرب نیز به روشنایی روز انجامید و نیروهای عمل کننده در این محور موفق شدند با تحمل تعدادی شهید و مجروح ارتفاع شیاکوه را به تصرف خود درآورند.

تلاش رزمندگان خودی در طول روز اول عملیات نیز در همین حد باقی ماند و نیروهای عراقی توانستند با بررسی اوضاع و شناسایی مواضع نیروهای مهاجم، در شب دوم عملیات در محور شیاکوه پاتک کنند. این پاتک با مقاومت و هوشیاری نیروهای طرف مقابل خنثی شده و نیروهای عراق بدون کسب نتیجه، عقب رانده شدند. در پی آن، آتش دشمن بر تمامی محورها شدت یافت و در نتیجه ابتدا نیروهای خودی (با فرماندهی ارتش) مستقر در محور دیزه کش و سپس تعداد دیگری از نیروها عقب نشینی کردند.

عقب نشینی های مزبور که بدون اطلاع و هماهنگی با فرماندهی عملیات انجام شده بود، موقعیت محور "سرتتان" را از جناحین به خطر انداخت و در نتیجه نیروهای مستقر در این محور نیز با وجود مقاومت زیاد، مجبور شدند عقب نشینی کنند.

در مجموع، در حالی که پس از گذشت سه روز از شروع عملیات فقط ارتفاعات "شیاکوه" و "برآفتاب" در اختیار نیروهای خودی قرار داشتند، پاتک های سنگین و متوالی دشمن از یک سو و عدم امکان پشتیبانی از نیرو - به علت فاصله زیاد خط مقدم با عقبه - از سوی دیگر، موجب شدند پس از 17 روز مقاومت، ارتفاعات مذکور بار دیگر به تصرف دشمن درآید. (7)

نتایج عملیات

اگرچه قوای جمهوری اسلامی نتوانستند اهداف به دست آمده در این عملیات را تثبیت کرده و نگه دارند، لیکن آن ها موفق شدند در جریان 17 روز درگیری ضمن وارد آوردن تلفات زیاد بر دشمن - 2000 کشته و زخمی و 140 اسیر - تجارب گرانسنگی را برای انجام عملیات ها'>عملیات های بعدی به دست آورند. از جمله این تجارب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- در ادغام نیروهای سپاه و ارتش علاوه بر مسئله فرماندهی آنچه در هدایت نیروها تعیین کننده است، سیستم مخابراتی است. از آنجا که سیستم مخابراتی عملیات کاملاً تحت اختیار تیپ ذوالفقار ارتش قرار داشت، هدایت نیروها در طول عملیات با مشکلاتی مواجه شده بود.

2- در مناطق صعب العبور و کوهستانی، تدارک و پشتیبانی نیروهای عمل کننده امری بسیار حیاتی است.

3- روحیه شهادت طلبی اگرچه بسیاری از موانع و کمبودها را مرتفع می سازد، لیکن باید همراه با آمادگی های جسمی و روحی فرد رزمنده باشد؛ خصوصاً در مناطق کوهستانی که آموزش ها و آمادگی های خاص خود را می طلبد.

4- برخلاف دشمن، آتش قوای نظامی جمهوری اسلامی در مواضع دشمن روی ارتفاعات اندک و بی تأثیر بود. این موضوع علاوه بر کمبود مهمات به ضعف دیده بان های ارتش باز می گشت. فرماندهان سپاه در این عملیات دریافتند که باید حتی الامکان یک گروهان "دیده بانی آتش" تشکیل داده و ضمن آموزش آن ها، حداکثر بهره برداری را از حداقل آتش موجود در مناطق ببرند. (8)

فهرست منابع

1- گزارش 894 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات مطلع الفجر، ص 1 .

2- منبع 1، ص 2.

3- سند 0935 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کتاب دفاع مقدس، نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی، ص 121.

4- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3204، 3234 و 3251.

5- منبع 3، ص 121.

6- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نوارهای 3204، 3223 و 3280.

7- منبع 1.

8- منبع 1.

عملیات مطلع الفجر

چند ماه پس از عملیات "رجایی باهنر"، استراتژی جدیدی برای ادامه جنگ اتخاذ شد و در چهارچوب آن طرح های "راه کربلا" برای آزادسازی مناطق اشغالی پی ریزی شد. بر پایه این استراتژی طرح عملیاتی کربلای 7 برای منطقه غرب طرح ریزی گردید که در زمان اجرا مطلع الفجر نامیده شد. هدف این عملیات آزاد سازی ارتفاعات مهم منطقه گیلان غرب و سرپل ذهاب بود. در طرح مانور این عملیات دو محور اصلی که هر یک دارای محورهای فرعی نیز بودند، مشخص شده بود. هدف محور شمالی عبور از تنگه های کورک، قاسم آباد و حاجیان و قطع جاده گیلان غرب قصرشیرین بود. همچنین در محور جنوبی نیروهای مستقر در چغالوند و داربلوط مأموریت داشتند به ارتفاعات چرمیان و شیاکوه تک کنند و با نیروهای محور شمالی الحاق کنند.

عملیات در روز 1360/9/20 آغاز شد و ابتدا ارتفاعات شیا کوه و چرمیان در محور جنوبی به تصرف نیروهای خودی در آمد.

امّا در محورهای شمالی به رغم موفقیت اولیه، تلا ش رزمندگان ناکام ماند، لذا به دلیل نبود جاده تدارکاتی و عدم الحاق با محورهای شمالی موقعیت تصرف شده در محور جنوبی نیز تثبیت نشد. این در حالی بود که دشمن نیز برای بازپس گیری منطقه پی درپی پاتک می کرد. در نتیجه پس از هفده روز مقاومت، در روز هجدهم، نیروهای محور جنوبی نیز به موقعیت قبلی خود بازگشتند.

منبع:

1. مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.

2. اطلس راهنما-7 کتاب کرمانشاه در جنگ ،صفحه102

برچسب ها :